Πότε ξεκίνησε η πορεία σας ως εντομολόγος; Περιγράψετε μας την πρώτη ερευνητική σας αποστολή και τα πρώτα συμπεράσματα σας.

Ξεκίνησα να ερευνώ έντομα από 10 χρονών. Ξεκίνησε σαν παιδικό χόμπι το 1956, ενώ από το 1958 είχα έντομα με ετικέτα που περιελάμβανε όλα τα στοιχεία που διαθέτουμε για αυτά. Όταν συγκέντρωσα πολλά έντομα, τα οποία συγκέντρωνα για εμένα, φίλοι εκπαιδευτικοί μου είπαν πως πρέπει να τα δει ο κόσμος, να μάθει για τον εντομολογικό πλούτο που υπάρχει γύρω μας, να ενημερωθούν. Έτσι από 1985 άνοιξα τις συλλογές μου στον κόσμο. Τότε είχα 40.000 έντομα.

Μπορώ να πω ότι έγινα εντομολόγος όταν τελείωσα τη Γεωπονική Σχολή Αθηνών, στη συνέχεια έκανα το διδακτορικό μου στην εντομολογία στο Παρίσι, και επιστρέφοντας εργάστηκα ως εντομολόγος ερευνητής στο ινστιτούτο προστασίας φυτών Βόλου, που ανήκει στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Έρευνα έχω κάνει πάνω στα έντομα από πολύ νωρίς μελετώντας τη βιολογία τους.

Έκανα έρευνες και για τη φυτοπροστασία, για την προστασία καλλιεργειών, έρευνες για βιολογία εντόμων, έρευνες για γεωγραφική εξάπλωση εντόμων… Το διδακτορικό μου είναι πάνω στη φυσιολογία του πεπτικού συστήματος και συγκεκριμένα στα ένζυμα του πεπτικού συστήματος δύο ξυλοφάγων εντόμων (πεταλούδες) του Cossus cossus και της Zeuzera pyrina που κάνουν τεράστιες ζημίες στις καλλιέργειες μας. Η μελέτη αναφέρεται στο τι χρησιμοποιεί σαν πηγή ενέργειας, από το ξύλο, το ίδιο το έντομο. Αυτή ήταν η βάση του διδακτορικού μου.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες δεξιότητες για έναν εντομολόγο;

Υπομονή και επιμονή. Θέλει ταξίδια. Όσα πιο πολλά κάνεις, τόσο περισσότερα έντομα θα βρεις… Ταξίδεψα ακόμα και σε δύσκολα μέρη όπως είναι οι ζούγκλες, επισκέφθηκα πολλά βουνά σε όλο τον κόσμο. Τα ταξίδια μου πάντοτε είχαν δύο προορισμούς, τον ερευνητικό, δηλαδή να μελετήσω τα έντομα, να συλλέξω, και τον τουριστικό-εκπαιδευτικό. Πήγαινα πάντα κάπου που οι συνθήκες θα με ευνοούσαν να μελετήσω έντομα. Δεν θα πήγαινα στην τροπική ζώνη την περίοδο των μουσώνων, πήγαινα τότε που θα μπορούσα να κινηθώ, να δω, να μάθω και να συγκεντρώσω τα δείγματα που θα χρειαστώ για την έρευνα μου. Ένας εντομολόγος δεν πρέπει να φοβάται και πρέπει να σέβεται αυτό που ερεύνα. Μέσα από την ερευνά έρχεται η ευαισθητοποίηση για τα είδη, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην καλύτερη διατήρηση τους. Η κατανόηση της βιολογίας και των μοτίβων συμπεριφοράς των διαφόρων εντόμων είναι αρκετά σημαντική όταν πρόκειται να καθορίσουμε τη βέλτιστη πρακτική και να καταρτίσουμε ένα σταθερό σχέδιο αντιμετώπισης, όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση μιας προσβολής. Είναι επίσης σημαντική στην πρόληψη της εξάπλωσης ασθενειών και την προστασία των πηγών τροφίμων από τα έντομα. Oπότε πραγματικά η μελέτη στο σύνολό της, έχει σημασία τόσο στον τομέα της ορθολογιστικής καταπολέμησης παρασίτων όσο και σε ένα σωρό άλλα σημεία. Η σημασία της είναι αρκετά μεγάλη.

Πώς οργανώνετε τα δείγματά σας; Περιγράψτε τη διαδικασία διατήρησης ενός εντόμου για έκθεση ή έρευνα.

Τα δείγματα μου οργανώνονταν βάση των επιστημονικών δεδομένων της συστηματικής κατάταξης των διάφορων ειδών, κατά τάξεις, κατά οικογένειες, κατά γένη και κατά είδη, έτσι είναι ταξινομημένα και στο εντομολογικό μας μουσείο. Τα έντομα συλλέγονται κυρίως με απόχη, από ανθεκτικό, λεπτό, διαφανές ύφασμα. Χρησιμοποιούνται όμως και παγίδες τροφικές, φωτεινές ή σεξουαλικές. Όταν συλλάβουμε μια πεταλούδα, προσέχουμε μην καταστρέψουμε τις φτερούγες της. Στη συνέχεια για τη μεταφορά της την τοποθετούμε σε ένα τριγωνικό φάκελο, σημειώνοντας περιοχή και ημερομηνία σύλληψης. Στο εργαστήριο πλέον, σκοτώνουμε το έντομο με μια δυο σταγόνες βενζίνης. Περνάμε μια καρφίτσα στον θώρακα, κάθετα προς τον άξονα του σώματος και από τη ράχη προς την κοιλιακή πλευρά. Πάνω από τον θώρακα προεξέχει το 1/3 του μήκους της καρφίτσας. Κατόπιν τοποθετούμε το σώμα της πεταλούδας στην αυλακιά του εκτατήρα. Με μια μακριά βελόνα φέρνουμε τις πρόσθιες πτέρυγες έτσι ώστε η κάτω πλευρά του τρίγωνου που σχηματίζει η φτερούγα να είναι κάθετη προς τον άξονα του εκτατήρα και τις προσηλώνουμε με διαφανές χαρτί που περνάμε από πάνω τους και με καρφίτσες που καρφώνουμε γύρω-γύρω, όχι πάνω στις φτερούγες. Οι πίσω φτερούγες γλιστρούν κάτω από τις μπροστινές και προσηλώνονται ομοίως. Οι κεραίες τοποθετούνται παράλληλα προς τις πρόσθιες πλευρές του τριγώνου των πτερυγίων. Τοποθετούμε μια ετικέτα με την ημερομηνία και την περιοχή σύλληψης του εντόμου και όποια άλλη πληροφορία διαθέτουμε για το έντομο π.χ. γεωγραφικό μήκος & πλάτος, φυτό ξενιστή κ.λπ. Αργότερα θα προστεθεί και το όνομα του εντόμου. Μετά από 4-5 μέρες η πεταλούδα έχει στεγνώσει και μπορεί με τη βοήθεια της καρφίτσας να τοποθετηθεί στη βιτρίνα της. Φροντίζουμε οι βιτρίνες να είναι σε χώρο με σωστή θερμοκρασία και χωρίς να δέχονται άμεσο ηλιακό φως.

Όταν μελετάτε τη συμπεριφορά ενός εντόμου (πεταλούδα), ποια είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος παρατήρησης και έρευνας;

Η παρατήρηση και η μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος. Να βρούμε τα διάφορα στάδια του εντόμου για να μπορέσουμε να τα παρατηρήσουμε: το αυγό, η προνύμφη, η χρυσαλίδα και το ενήλικο. Ψάχνουμε για αυτά ή βρίσκουμε τα ακμαία και παίρνουμε αυγά και κάνουμε εκτροφή του εντόμου μέσα σε ειδικούς κλωβούς και με βάση το φυτό ξενιστή. Τα ωφέλιμα είδη μετά την έρευνα τα εξαπολύουμε στον φυσικό κόσμο και με αυτόν τον τρόπο κάνουμε και εμπλουτισμό του φυσικού περιβάλλοντος. Κάποια έντομα είναι παραγωγικά. Ένας μεγάλος αριθμός είναι ωφέλιμα γιατί περιορίζουν τον αριθμό των παράσιτων των ανθρώπων, ζώων και φυτών. Κάποια είναι επιβλαβή και είναι υπεύθυνα για την καταστροφή των 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, ξύλου, ειδών ένδυσης και υποδήσεως. Η προσπάθεια των εντομολόγων ερευνητών δεν είναι να εξαφανίσουν τα επιβλαβή έντομα, αλλά να περιορίσουν τον αριθμό τους σε ανεκτά επίπεδα.

Ποιο θα ήταν κατά τη γνώμη σας ένα ιδανικό σχολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την παρατήρηση και έρευνα του φυσικού περιβάλλοντος;

Θεωρώ ότι πρέπει να δίνεται στο παιδί η πλήρης ελευθερία κατά τη μάθηση. Πρέπει να μείνει μόνο του, απολύτως ελεύθερο. Ας μάθει από τις σελίδες της φύσης χωρίς παρεμβάσεις από οποιαδήποτε πλευρά. Πρέπει να ριχτεί στη φύση ως εξερευνητής και ανιχνευτής.

Πώς θεωρείτε ότι θα μπορούσε ένα εκπαιδευτικό σύστημα να διαμορφώνει πολίτες με έντονη οικολογική συνείδηση και φυσιολατρικό πνεύμα;

Οι φυσιολάτρες βλέπουν τα πράγματα όπως είναι. Αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα όπως είναι στη φύση της. Δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν απόλυτες αλήθειες και αυτό είναι ένα στοιχείο που πρέπει να εξετάζεται πάντα και σε όλους τους τομείς. Οι αξίες της ζωής δημιουργούνται από τις ανθρώπινες ανάγκες. Ο άνθρωπος τις δημιουργεί όταν αντιδρά –ή αλληλεπιδρά– με το περιβάλλον του. Πρέπει να μάθουμε να προσαρμόζουμε τον εαυτό μας στο περιβάλλον.

Μπαίνοντας σε ένα σπίτι μπορεί κανείς να ανακαλύψει πολλές πεταλούδες, κυρίως διακοσμητικά αντικείμενα, παιχνίδια άλλα και αληθινά είδη, τα οποία μπαίνουν σε κορνίζες, σουβενίρ από κάποια χώρα… Η πεταλούδα είναι ένα είδος που πολύ συχνά αναπαρίσταται για διακοσμητικούς σκοπούς, που δεν σχετίζονται με την έρευνα η την εκπαίδευση. Πώς σχολιάζετε αυτή την πρακτική;

Εάν πρόκειται για αντικείμενα που έχουν κατασκευαστεί με βάση έντομα τα οποία έχουν συλλεγεί στο φυσικό περιβάλλον και δεν είναι στο πλαίσιο μιας έρευνας, εγώ είμαι εντελώς αντίθετος. Οτιδήποτε προέρχεται από ζωντανούς οργανισμούς δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό αντικείμενο. H θέση των εντόμων στο οικολογικό σύστημα είναι σπουδαιότατη και πρέπει να τη σεβόμαστε. Βρίσκονται στη βάση της τροφικής αλυσίδας και αποτελούν τροφή για ένα τεράστιο αριθμό άλλων ζώων και φυτών. Είναι οι σπουδαιότεροι επικονιαστές των λουλουδιών. Επίσης μαζί με τα βακτήρια και τους μύκητες συμβάλουν στην αποδόμηση διάφορων οργανικών υλικών. Τα έντομα βρίσκονται στη γη 600 εκ. χρόνια πριν από τον άνθρωπο. Όμως παρ’ όλες τις γνώσεις μας και τις επιστήμες μας κάνουμε δυστυχώς ληστρική εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, παίρνοντας περισσότερα από όσα χρειαζόμαστε. Καίμε, αποξηραίνουμε λίμνες, έλη, εκτρέπουμε τα ποτάμια από τη διαδρομή τους, πετάμε πλαστικά και απορρυπαντικά χωρίς να υπάρχει καμιά ευαισθητοποίηση.

Πολλές φορές έντομα που προέρχονται από εκτροφή χρησιμοποιούνται για αυτόν τον λόγο και κάποιες φόρες αυτός ο τρόπος προστατεύει την άγρια ζωή αφού έτσι γίνεται μια προσπάθεια να εξαλειφθεί το λαθρεμπόριο γενικότερα της άγριας ζωής. Αλλά αυτό πρέπει να το κοιτάξουμε από τη σκοπιά των αναγκών μας. Πρέπει να σκεφτούμε τους λόγους που θέλουμε να διακοσμήσουμε το σπίτι μας με κάτι το οποίο κάποια στιγμή ήταν ζωντανό. Όσον άφορα μετά τη τεχνητή παρουσίαση, η πεταλούδα σίγουρα πρέπει να είναι το πιο δημοφιλές είδος –τουλάχιστον από τα είδη εντόμων– και για αυτό χρησιμοποιείται με αυτόν τον τρόπο. Εδώ δεν έχω να κάνω κάποιο άλλο σχόλιο εκτός από αυτά που είπα παραπάνω, είναι σημαντικό να μαθαίνουμε από τις σελίδες της φύσης.

Ιδρυτής του Εντομολογικού Μουσείου Βόλου είναι ο Δρ. Αθανάσιος Κουτρούμπας. Πρόκειται για μια πολύχρονη ιδιωτική προσπάθεια που άρχισε σαν χόμπι του ιδρυτή κατά την διάρκεια των μαθητικών του χρόνων με τις πρώτες τεκμηριωμένες συλλήψεις νυχτόβιων λεπιδόπτερων το 1958. Το 1964 με την εισαγωγή του ιδρυτή στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών μπήκαν τα θεμέλια της επιστημονικής καταγραφής, κατάταξης και μελέτης των αποκτημάτων του μουσείου. Η διαμόρφωση του μουσείου ολοκληρώθηκε με την εξειδίκευση του Δρ. Αθανασίου Κουτρούμπα στην φυσιολογία και συστηματική κατάταξη των εντόμων κατά τα έτη 1974-1978.